Gaspare Fossati kimdir, 1847’de I. Abdülmecit tarafından Ayasofya Camii’nin onarımı ile görevlendirildi.
Tanzimat devrinde geldiği İstanbul‘da yirmi yıl yaşamış ve başta Ayasofya‘nın onarımı olmak üzere çok sayıda mimari proje gerçekleştirmiş İtalyan mimardır.
Gaspare Fossati, 7 Ekim 1809 tarihinde İsviçre‘nin İtalyanca konuşulan Ticino (Tessin) kantonunda küçük kasaba olan Morcote’de doğmuştur. Tam ismi Gaspare Trajano Fossati’dir. 16. yüzyılda Venedik‘e göç etmiş bir mimar, sanatçı ve edebiyatçı sülalesinden gelmektedirler. Kardeşi Giuseppe Fossati (d.1822) de mimardır. İki mimar, “Fossati Kardeşler” olarak anılır. Virgilio Fossati ismindeki küçük kardeşi de mühendis olmuştur. Ailesinde pek çok mimar ve ressam vardır. Aydınlanma çağı Venedik‘inde mimar ve gravürcü olan büyük dedesi Giorgio Domenico ünlü bir “Mimari Tarihi” yayınlamıştı. Dedesi Carlo Giuseppe mimar ve filozof idi. Birinci ve orta tahsilini babasının müteahhitlik yaptığı Venedik‘te tamamladı; mimarlık eğitimini ise 1822-1827 ortasında Milano Brera Akademisi‘nde tamamladı. Mezuniyet sonrasında 1833 yılına kadar Roma ve Rönesans evresi yapılarını inceledi; İtalya’da capua, pesto, ercolano ve pompei hafriyatları üzere çeşitli kazılara katıldı.
Gaspare Fossati, 24 yaşında iken 1833 yılında Rusya‘ya giderek Neo-Rönesans üslubundaki binaların çok beğenildiği bu ülkede çalışan İtalyan sanatkarlar ortasına katıldı. Rusya’da kaldığı dört yıl boyunca kont, baron ve prensler için dizaynlar hazırladı. 1836 yılında Petersburg’da saray mimarı unvanını aldı.
Gaspare Fossati, İstanbul‘a gönderilmeden evvel 1837 yılında Rusya‘da çalışan ünlü İtalyan mimar Luigi Rusça‘nın (d 1762–ö.1822) torunu ve mimar Francesco’nun kızı Giuseppina ile evlendi.
1837 yılında İstanbul, Beyoğlu yangınında kül olan İstanbul Rus elçiliği binasının yerine büyük ve gösterişli bir bina inşa etmek üzere Rus çarı I. Nikolay tarafından İstanbul’a gönderilince, 20 Mayıs 1837 tarihinde İstanbul‘a geldi. 7 Temmuz 1838 tarihinde inşaatı başlayan binanın açılışını 1845 yılında gerçekleştirdi; inşaatın bütün detayları ile büsbütün bitmesi 1849 yılını buldu. Batı üslubundaki büyük kâgir bina (bugün de Rusya‘nın İstanbul Başkonsolosluğu olarak kullanılan bina), gerek Osmanlı ileri gelenleri, gerekse İstanbul’daki yabancı devlet temsilcileri ve Levantenler ortasında ilgi uyandırdı. Mimar, elçilik binasının inşaatı sürerken İstanbul’da öteki yapılar için siparişler aldı.
Aldığı siparişlerde kendisine yardımcı olmak üzere getirttiği kardeşi Giusseppe Fossati ve geniş bir grup ile birlikte elliyi aşkın yeni ve büyük yapı projesini gerçekleştirdi. Osmanlı yöneticileri, Gaspare Fossati’ye birinci olarak deneme niyetiyle 1841-1843’te “Bab-ı Seraskeri Hastanesi” (yapı daha sonra kışla ve tutukevi olarak kullanıldı; “Bekirağa Bölüğü” olarak tanındı; günümüzde İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi olarak kullanılıyor) ve Eminönü’nde “Limon İskelesi Karakolu”’nu sipariş etti. Bu yapılardaki başarısı sonucu, 1844 yılında Babıali‘de Arz Odası düzenlemesi, 1845’de birinci Darülfünun binası (yapımı uzun yıllar süren bina, tamamlandıktan sonra Darülfünun binası olarak değil, evvel Osmanlı Meclis-i Mebusan binası, akabinde Evkaf Nezareti, daha sonra Adliye Nezareti binası olarak kullanıldı; 1930’larda yandı); 1846-1848’de Osmanlı’nın birinci çağdaş arşiv binası olan Hazine-i Evrak binası (2008 yılına kadar Devlet Arşivi olarak kullanılmaya devam etmiş, sonra “Araştırma, Arşiv, Belgeleme ve Okuma Salonu” haline getirilmiştir.) ve Sultanahmet’te “Mekteb-i Sanayi” binalarını inşa etmekle görevlendirildi.
1847‘de I. Abdülmecit tarafından Ayasofya Camii’nin onarımı ile görevlendirildi. Hayatı boyunca en değerli uygulaması olarak kelamını ettiği bu onarım sırasında hazırladığı fotoğraflardan 25’ini I. Abdülmecit‘in dayanağı ile büyük ölçülerde bir albüm halinde Londra‘da yayımladı. Ayasofya onarımı sırasında hünkar girişi cephe düzenlemesi, hünkar mahfili, Kasr-ı Hümayun ve Ayasofya Muvakkithanesi üzere ekler yaptı. Onarım çalιşması bittikten sonra padişahın bu olayın anısına bastırdığı madalyalarını Gaspare ve Giuseppe, 13 Temmuz 1849’da düzenlenen büyük merasimde, direkt padişahın elinden aldı.
Fossati Kardeşler Türkçe de öğrendiler, lakin resmi temaslarda ekseriyetle günün irtibat lisanı olan Fransızcayı kullanıyorlardı.
7 Ocak 1858 tarihinde sadrazam Koca Mustafa Reşid Paşa ölünce Bayezid Külliyesi’nin haziresi köşesine ona bir türbe yaptı.
Gaspare Fossati ve kardeşi Giuseppe Fossati Osmanlı Devleti‘nden aldıkları siparişlerden öteki 1841-1843 ortasında Galata’daki San Pietro Kilisesi’ni; günümüzde Beyoğlu’ndaki İtalya Başkonsolosu’nun ikametgâhı olarak kullanılan “Venedik Sarayı”nın 1853’te onarımını ve 1854‘te Beyoğlu’ndaki Hollanda Elçilik binası inşaatını gerçekleştirdi. tıpkı yıl 1854’de İstanbul İspanya elçiliği ve 1856’da İran elçiliği için projeler hazırladı.
İtalyan tiyatro mimarisini güzel bilen Gaspare Fossati İstanbul‘da üç de tiyatro projesi hazırladı. Bunlardan 1846’’a Galatasaray’da gerçekleştirdiği Naum Tiyatrosu, 1870 yangınına dek fonksiyonunu sürdürdü.
Ayrıca yaptığı konut projeleri ortasında Koca Mustafa Reşid Paşa, Keçecizade Fuad Paşa üzere Osmanlı yöneticileri ve İstanbul’un tanınmış Levantenleri için yaptıkları yapılar vardır. 1847 yılında Koca Mustafa Reşid Paşa için yaptığı saray bugün Baltalimanı Kemik Hastalıkları Hastanesi olarak kullanılmaktadır.
Gaspare Fossati 1858 yılında memleketine Morcote’ye döndü. Bir yıl sonra da 1859’da kardeşi Giuseppe Fossati döndü. 1862 yılında Milano’ya yerleştiler. İtalya, Milano‘da Duomo Meydanı düzenlemesi, Galleria Vittorio Emanuelle II, Palazzo Marino üzere uygulamalarda heyet üyeliği yaptı. 1863‘te Sarayburnu kıyı sarayının yanması haberi üzerine Sultan Abdülaziz‘e mektup yazarak tıpkı yerde yeni bir saray yapmayı teklif etti.
1869 yılında Fossatiler ailecek İtalya vatandaşlığına geçtilerse de doğum yerleri olan İsviçre‘nin Morcote kasabası ile her vakit bağ içinde oldular. Morcote’de, Lugano Gölü kıyısında inşa ettikleri konutlarını Türk biçiminde düzenlediler.
Gaspare Fossati, 5 Eylül 1883 tarihinde Morcote, İsviçre‘de 74 yaşında ölmüştür. Vefatından sonra kardeşi Guisseppe onun için Morcote’de bir mezar tasarladı. Türbe biçimindeki bu mezara hem Gaspare hem de Guiseppe ve eşi defnedilmiştir.
