Kopernik kimdir, Kopernik çağdaş astronominin kurucusu olarak bilinir.
Polonyalı bir astronomi alimidir. Kopernik, bilim tarihine Kopernik Prensibi yahut Kopernik Teorisi olarak geçen ve Dünya ile başka gezegenlerin Güneş etrafında döndükleri aslı kabul eden heliosentrik (Güneş merkezli) temeli açıkladı.
Nicolaus Copernicus (Mikolaj Kopernik), 19 Şubat 1473 yılında Torun’da (Polonya) doğdu. Babası Krakov’lu bir tüccar, annesi de varlıklı bir ailenin kızıydı. Dört çocuğun en küçüğüdür. Kardeşi Andreas Augustinyan bir rahipti. Dini eğitimi için gittiği İtalya‘dan döndüğünde kısa müddetliğine kilisede misyon aldı. Kız kardeşi Barbara Venedikten bir rahibeydi. Öteki kız kardeşi Katharina ise Thorn valisi ile evliydi. Babası erken yaşlarda ölünce geride bıraktığı 5 çocuğuna Kopernik baktı. Kopernik hiç evlenmemiştir.Temel eğitimini tamamladıktan sonra 1492 yılında Polonya Krakov’daki okula devam ederek matematik ile astronomi hususlarında ve optik üzerine uzmanlaştı. Ayrıyeten doktor olmak amacıyla tıp tahsili gördü.
Boş vakitlerinde fotoğraf yaptı ve yunan şiirlerini latinceye çevirdi.
Amcasının zorlamasıyla İtalya‘ya sarfiyat; Bologna, Padua ve Ferrara üzere devrin seçkin üniversitelerinde astronomi, matematik, hukuk ve tıp kısımlarında altı yıl süren öğretim görür. Bir mühlet Roma’da matematik profesörlüğü yaptıktan sonra ülkesine döner, kilisede üst-düzey bir misyon üstlenir. Ayrıyeten, çeşitli devlet hizmetlerini sürdüren Copernicus bir orta ülkesini dış bağlarda diplomat olarak da temsil eder. Ne ki, onun asıl ilgi alanı astronomi idi. Aralıksız otuz yıl süren bir çalışmanın eseri baş yapıtı Göksel Kürelerin Dönüşleri Üzerine arkadaşlarının ısrarı üzerine yayıma girer. Kitabının birinci nüshası Copernicus’a hayatının son günlerinde hasta yatağında ulaşır.
Kopernik astronomi üzerine görüşlerini, De hypothesibus motuum coelestiumase constitutis commentariolus (“Gökcisimlerinin Devinimine Ait Varsayımlar Üzerine Yorum”) isimli büyük kitabında detaylı biçimde açıkladı. Kitap, Kopernik’in vefatından kısa bir mühlet evvel, 1543’te yayımlandı. Kopernik’in yazmış olduğu De revolutionibus orbium coelestium isimli eser Türkçeye C. Cengiz Çevik tarafından çevrildi. Copernicus, Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine, Çev. C. Cengiz Çevik, İş Kültür Yayınları, 2011.
Astronomide hiç bir alanda olmayan bir bilgi birikimi vardı. Babillilerin göksel objelerin devinimlerine ait müşahedelerini, kuramsal seviyede işleyen eski Yunanlıların astronomide büyük ilerleme kaydettikleri bilinmektedir. 17. yüzyıla gelinceye dek egemenliğini sürdüren Yunanlı astronom Batlamyus sistemi bu birikimin eseridir. Sonra, Rönesans’la birlikte, astronomide tez tahlil gerektiren pratik problemler tartı kazanmıştı. Bu sıkıntılardan biri denizde boylam hesaplanmasına ilişkindi. Bu ise, öncelikle, güneşin izler göründüğü yolun gerçek belirlenmesini gerektiriyordu. Tahlili aranan bir başka sorun takvime ilişkindi. M. Ö. 46’da oluşturulan yürürlükteki takvim yetersizdi. Örneğin, o takvime nazaran, bir yıl 365 günden oluşuyordu (Oysa, artık bildiğimiz üzere yılın mühleti bundan 11 dakika 14 saniye daha kısadır).
Kopernik’in daha öğrencilik yıllarında Batlamyus teorisine karşı içine düştüğü kuşku ve doyumsuzlukta kendisini önceleyen eleştiricilerin, bilhassa hocası Novara’nın tesiri büyük olmuştur. Bologna üniversitesinde astronomi profesörü olan Novara, kilisenin o sıra içinde olduğu görecel müsamahadan de yararlanarak, Batlamyus sistemine sert tenkitler yöneltmekteydi.
Batlamyus teorisine nazaran, gökyüzü yıldızların “çakılı” olduğu dönen bir küreydi; dünya bu kürenin merkezinde sabit bir pozisyona sahipti; etrafında ay, güneş ve gezegenleri taşıyan iç içe bir dizi kristal küre vardı. “Tanrısal bir düzen” diye imgelenen bu sistem, ayrıyeten beşere kozmosun merkezinde olma onur ve gururunu sağlamaktaydı.
Ne var ki, salt bilimsel açıdan bakıldığında sistem gereksiz yere karmaşık olduktan öteki tutarsızdı. Sistemde birbirini tutmayan bir ekip varsayımlar, ayaküstü gereksinmelere nazaran oluşturulan açıklamalar vardı. Benzetme yerindeyse, baş, gövde, el ve ayak üzere her kesimi öteki bir yerden derlenmiş bir heykelin acayip imajını sergiliyordu.
Copernicus astronomiyi kolaylaştırma ve dengeli kılma teşebbüsünde, kökü klasik çağa uzanan bir hipoteze başvurur (M. Ö. 3. yüzyılda Aristarcus isminde bir alım, artık “güneş sistemi” dediğimiz sistemin merkezinde dünyanın değil, güneşin yer aldığını ileri sürmüş, fakat bağnaz çevrelerin yansısıyla susturulmuştu).
Doğrusu, yalnız yerleşik öğretiye değil sağduyuya da aykırı düşen bu hipotezin bilim tarihindeki devrimsel sonucunu Copernicus’un öngördüğü kolaylıkla söylenemez. Büyük olasılıkla, Aristarcus hipotezi onun gözünde göksel sisteme geometrik ahenk sağlayan bir kolaylaştırma aracıydı. Hakikaten, kitabın önsözünde önerilen yeni sistemin bilimsel doğruluğu değil, salt matematiksel geçerliği vurgulanıyordu.
Kopernik , Güneş’in, Ay’ın ve yıldızların doğup batmasına, Dünya’nın kendi etrafında dönüyor olmasının yol açtığını anladı.
Aslında onun kurduğu sistem de tümüyle hakikat değildi. Kopernik’e nazaran Güneş kainatın merkezinde sabit bir yerde hareketsiz halde duruyor, gezegenler onun etrafında dolanıyor ve daha ötelerde de Güneş üzere hareketsiz duran öbür yıldızlar bulunuyordu. Daha sonraları Güneş’in kainattaki sayısız yıldızdan sadece biri olduğu ve tüm bu yıldızların gezegenler ile birlikte uzayda daima hareket ettiği ortaya çıkarıldı.
Bilindiği üzere, Copernicus teorisi iki temel varsayım içermektedir: (1) Gezegenleri taşıyan göksel küreler dünyanın değil, güneşin etrafında dönmektedir; (2) Dünya merkezde sabit değil, kendi ekseni etrafında günlük, güneşin etrafında yıllık dönüşler içindedir. Copernicus’u bu varsayımlara en başta gözlemsel dataların yönelttiği kuşku götürmez.
Ama yeniden de Kopernik’in, Dünya’nın cihanın merkezinde bulunmadığını ve öteki gezegenler ile birlikte Güneş’in etrafında dolandığını bulması, çok kıymetli bir adımdı. O periyotta bu kuram çok güç kabul edildi. Kopernik’in kuramının yanlış istikametlerini ise 17. yüzyılda İtalyan astronom Galileo Galilei ortaya çıkardı.
Kopernik,24 Mayıs 1543 de 70 yaşında Frombork’ta öldü.
